Τα προβλήματα συμπεριφοράς αποτελούν την κύρια αιτία εγκατάλειψης σκύλων και γατών στη χώρα μας, ενώ στην Αγγλία και την Αμερική είναι το κύριο αίτιο ευθανασίας σε ζώα κάτω του έτους. Γενικά είναι τα συχνότερα αίτια που μπορούν να διαρρήξουν τη σχέση κατοικίδιου-κηδεμόνα. Αν και τα ζώα με προβλήματα συμπεριφοράς συχνά θεωρούνται «ατίθασα» ή «άτακτα», ενδέχεται ωστόσο να έχουν κάποια οργανική αιτία για τη συμπεριφορά τους, να δέχονται αντιφατικά ερεθίσματα από το περιβάλλον τους ή / και να έχουν μάθει να συμπεριφέρονται έτσι . Τα προβλήματα συμπεριφοράς είναι σύνθετα, μπορεί να έχουν πολλές αιτίες που τα προκαλούν και χρειάζονται την κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση, υπό την καθοδήγηση ενός καταρτισμένου επαγγελματία που σέβεται την ευζωία και τις ανάγκες του κάθε ζώου συντροφιάς και του κηδεμόνα του. Η «Συμπεριφοριστική Κτηνιατρική» προϋποθέτει ευρεία γνώση της σωματικής και συναισθηματικής υγείας των ζώων, καθώς και εμπειρία για να μπορεί να βοηθήσει τους κηδεμόνες να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν το προτεινόμενο θεραπευτικό πρόγραμμα για το κατοικίδιο τους. Ρόλος της είναι η προάσπιση της ευζωίας των ζώων συντροφιάς και η βελτίωση της σχέσης μεταξύ ανθρώπων και κατοικίδιων.

Η ειδικότητα της κτηνιατρικής επιστήμης που ασχολείται με τα συναισθήματα των ζώων και τη συμπεριφορά τους δεν ονομάζεται επίσημα ψυχολογία ή ψυχιατρική ζώων συντροφιάς, αλλά «Συμπεριφοριστική Κτηνιατρική» (Veterinary Behavioural Medicine). Ανεπίσημα, ο κτηνίατρος αυτός λέγεται ψυχίατρος ζώων ή ψυχίατρος κτηνίατρος, αλλά δεν υπάρχει κανένας κτηνιατρικός ή γενικά πανεπιστημιακός φορέας που να χορηγεί τέτοιο τίτλο. Ακόμα και κάποιες σχολές ψυχολογίας του εξωτερικού που προσφέρουν μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στα προβλήματα συμπεριφοράς των κατοικίδιων ζώων δεν ονομάζουν τις σπουδές που προσφέρουν «ψυχολογία ζώων», αλλά «σπουδή στη συμπεριφορά των ζώων». Υπάρχουν  βέβαια και κάποιοι φορείς μεμονωμένοι, που συνήθως δε διαθέτουν καμία πιστοποίηση και παρέχουν ταχύρυθμα μαθήματα εξ αποστάσεως (μέσω διαδικτύου) που χρησιμοποιούν τον αδόκιμο όρο «ψυχολόγος σκύλων», «ψυχολόγος ζώων» ή «σύμβουλος ψυχολογίας ζώων». 

Οι βασικές αρχές της «Συμπεριφοριστικής Κτηνιατρικής» βασίζονται στη συνδυαστική μελέτη της Ηθολογίας (της φυσιολογικής συμπεριφοράς των ζώων), της Κτηνιατρικής (τις επιδράσεις της παθολογίας στη συμπεριφορά των ζώων), της Ψυχολογίας (πως μαθαίνουν τα ζώα και πως υιοθετούν νέες συμπεριφορές), της Νευροεπιστήμης και της Εξελικτικής Ψυχιατρικής (πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος και πώς τα συναισθήματα επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ζώου) και της Φαρμακολογίας (πώς οι φαρμακευτικές ουσίες μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του ζώου). Η «Συμπεριφοριστικής Κτηνιατρικής» αποσκοπεί τόσο στη βελτίωση της ευζωίας του ζώου όσο και της σχέσης μεταξύ κατοικίδιου  και των κηδεμόνων του.

Oι εκπαιδευτές μπορεί να φανούν χρήσιμοι στο να διδάξουν το σκύλο σας κάποια συγκεκριμένη εντολή, π.χ. «κάτσε», «μείνε», «μαζί», στα πλαίσια της φυσιολογικής συμπεριφοράς του ζώου. Είναι επίσης πιθανό να μπορούν να βοηθήσουν στο να αλλάξουν κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά του, όπως το να μην πηδάει ο σκύλος πάνω στους επισκέπτες. Κάποιοι καλοί εκπαιδευτές έχουν γνώσεις πάνω στη συμπεριφορά, αλλά όχι στο βάθος και στο εύρος που απαιτείται να έχει ένας κτηνίατρος που ειδικεύεται στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς, ο οποίος έχει τις γνώσεις και την εμπειρία να  μπορεί να αξιολογήσει και να βοηθήσει κάθε είδους και ανεξαρτήτως πολυπλοκότητας πρόβλημα. Αν και η εκμάθηση μιας νέας συμπεριφοράς  αποτελεί, συχνά, μέρος της θεραπείας ακόμη και των πιο δύσκολων προβλημάτων συμπεριφοράς, ένας εκπαιδευτής δεν έχει την εμπειρία να αξιολογήσει όλες τις προεκτάσεις του προβλήματος, να εντοπίσει τα αίτια του, να αποκλείσει τυχόν συνυπάρχοντα ιατρικά προβλήματα, όπως π.χ. ο πόνος, οι ορμονικές διαταραχές ή τα νευρολογικά προβλήματα που μπορούν να επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ζώου και να συστήσει την κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση με γνώμονα την ευζωία του ζώου και σεβόμενος τη μοναδική σχέση κηδεμόνα-κατοικίδιου. Πολλές φορές, άλλωστε ακόμη και τα πιο κοινά παθολογικά προβλήματα μπορούν να παρουσιάζουν συμπτώματα που δεν είναι κλασσικά της νόσου με αποτέλεσμα όσο μεγάλη εμπειρία και αν έχει κάποιος να αδυνατεί να φτάσει στη ρίζα του προβλήματος. Τέλος, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι δεν υπάρχει επίσημος φορέας που πιστοποιεί ποιός μπορεί να ασκήσει το επάγγελμα του εκπαιδευτή στη χώρα μας, με αποτέλεσμα ο οποιοσδήποτε να μπορεί να χρησιμοποιήσει τον όρο «εκπαιδευτής». Συνέπεια αυτού είναι ότι κάποιοι εκπαιδευτές χρησιμοποιούν ορισμένες τεχνικές που είναι βάναυσες, ενάντια στην ευζωία των ζώων που πρέπει να αποφεύγονται.

Ο κτηνίατρος συμπεριφοριστής έχει εκπαιδευτεί στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς των ζώων συντροφιάς, δηλαδή, σκύλου, γάτας, πτηνών και εξωτικών ζώα. Για να γίνει κάποιος ειδικός στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς απαιτούνται 5 χρόνια σπουδών για το πτυχίο της κτηνιατρικής, 2 χρόνια εργασίας ως κτηνίατρος πρώτης γνώμης, το ελάχιστο 3 χρόνια ειδικότητας υπο τη καθοδήγηση κάποιου ειδικού κτηνίατρου συμπεριφοριστή, η οποία ειδικότητα περιλαμβάνει την αντιμετώπιση τουλάχιστον 300 περιστατικών προβλημάτων συμπεριφοράς παραπομπής, τη δημοσίευση ερευνητικών εργασιών, τις παρουσιάσεις σε συνέδρια, τη διδασκαλία προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών και τέλος την επιτυχή διήμερη πρακτική και θεωρητική εξέταση απο Ευρωπαικά αναγνωρισμένο φορέα, ο οποίος καθορίζει όλες τις κτηνιατρικές ειδικότητες στην Ευρώπη (EBVS). Οι εξετάσεις αυτές βασίζονται σε ολόκληρο το φάσμα των επιστημών που σχετίζονται με ση συμπεριφορά των ζώων συντροφιάς και τη σύγχρονη βιβλιογραφία. Υπάρχουν 35 κτηνίατροι στην Ευρώπη με τον τίτλο αυτό και ο Δρ. Καραγιάννης είναι ο πρώτος και ο μόνος Έλληνας που κατέκτησε τον τίτλο αυτό. 

Ενδεικτικά παραδείγματα προβλημάτων που αντιμετωπίζονται από έναν κτηνίατρο που ειδικεύεται στη συμπεριφορά ζώων:

• Επιθετικότητα προς ανθρώπους

  Η επιθετική συμπεριφορά (π.χ. γαύγισμα, γρύλισμα, δάγκωμα) είναι ένα πολύπλοκο πρόβλημα που μπορεί να οφείλεται σε διαφορετικούς λόγους για κάθε ζώο. Σε κάποιες περιπτώσεις, η αιτία που μπορεί να οδηγεί ένα ζώο να υιοθετεί επιθετική συμπεριφορά, π.χ. να δαγκώσει, μπορεί να είναι κάποιο υποκείμενο παθολογικό πρόβλημα.

  Αν ένα πρόβλημα επιθετικότητας δεν αντιμετωπιστεί με το σωστό τρόπο η ένταση και η συχνότητα της επιθετικότητας συχνά αυξάνεται. Επειδή οι πιθανές συνέπειες τις επιθετικής συμπεριφοράς και η ευθύνη του κηδεμόνα μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρές, για κάθε ζώο που εμφανίζει επιθετική συμπεριφορά συνιστάται η επαγγελματική υποστήριξη από έναν κτηνίατρο με γνώσεις στα προβλήματα συμπεριφοράς.

• Επιθετικότητα προς άλλα ζώα

  Η επιθετική συμπεριφορά προς άλλα ζώα, ένα συχνό πρόβλημα, είναι συνήθως πολύ-παραγοντικό και μπορεί να έχει ποικίλη αιτιολογία. Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα: έμμεσα στους κηδεμόνες του ζώου και ταυτόχρονα άμεσα στα άλλα ζώα. Προκειμένου να αποφευχθούν οι σοβαρές επιπτώσεις του προβλήματος, συνίσταται η αντιμετώπιση του προβλήματος, προτού η συμπεριφορά επιδεινωθεί.

• Άγχος / Φόβοι/ Φοβίες

  Ο φόβος είναι μια προσαρμοστική συμπεριφορά που προστατεύει τα ζώα ή τα πράγματα που έχουν αξία για τα ζώα, π.χ. το φαγητό τους ή το μέρος που κοιμούνται, ενώ φοβία είναι μία μη-προσαρμοστική συμπεριφορά που προκαλείται συνήθως χωρίς να υπάρχει το ανάλογο ερέθισμα και περιγράφεται από υπερβολικές αντιδράσεις. Το άγχος με τη σειρά του είναι η προσμονή ενός φόβου ή άλλου αρνητικού ερεθίσματος , π.χ. κάποια ζώα (σκύλος ή γάτα συνήθως) που φοβούνται την επίσκεψη στον κτηνίατρο δείχνουν συμπτώματα άγχους με το που μπαίνουν στο αυτοκίνητο για το κτηνιατρείο ή σκύλοι που π.χ. γαυγίζουν ή κάνουν καταστροφές στο σπίτι όταν μένουν μόνα τους, αρχίζουν να δείχνουν σημάδια άγχους με το που ξεκινάνε οι κηδεμόνες τους να ετοιμάζονται για να φύγουν από το σπίτι.

  Δυνατοί ήχοι, βροντές ή πυροτεχνήματα είναι επίσης συχνές καταστάσεις οι οποίες γίνονται προβληματικές για πολλούς σκύλους και τους κηδεμόνες τους, διότι ο φόβος και το άγχος παίζουν πρωταρχικό ρόλο. Άλλες συμπεριφορές, όπως η επιθετικότητα ή οι επαναλαμβανόμενες -στερεοτυπικές- συμπεριφορές, π.χ. κυνήγι ουράς, μπορεί να είναι και αυτές επακόλουθο ενός υποκείμενου άγχους ή φόβου. Εκτός αυτών, οι σκύλοι ή οι γάτες οι οποίοι έχουν ζήσει ως αδέσποτα συχνά δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις συνθήκες διαβίωσης ενός σπιτιού και η κύρια αιτία είναι το άγχος για το καινούργιο τους περιβάλλον. Σε όλα τα ζώα, το άγχος μπορεί να επιδεινώσει ορισμένες ιατρικές παθήσεις ή ακόμα και να προκαλέσει ορισμένες παθολογικές καταστάσεις.

  Όταν ένας σκύλος ή μια γάτα υποφέρει από άγχος είναι ζωτικής σημασίας να ζητηθεί βοήθεια από έναν κτηνίατρο που ειδικεύεται στην αντιμετώπιση των προβλήματων συμπεριφοράς, καθώς, σκοπός είναι η αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών του προβλήματος και η μείωση του άγχους και του φόβου του ζώου με γνώμονα την προάσπιση της ευζωία του ζώου και όχι την συγκάλυψη του προβλήματος.

• Ούρηση / Αφόδευση μέσα στο σπίτι

  Η ούρηση μέσα στο σπίτι, είτε από τη γάτα, είτε από το σκύλο, συχνά συνδέεται με στρεσσικούς παράγοντες. Για την επίλυση του προβλήματος αυτού, πολλές φορές χρειάζεται βοήθεια κάποιου κτηνιάτρου που ειδικεύεται στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς, για να αξιολογήσει όλα τα πιθανά αίτια, παθολογικά και μη, που μπορούν να προκαλέσουν το πρόβλημα και να τα αντιμετωπίσει με τα κατάλληλα θεραπευτικά μέτρα.

• Άλλα Συνήθη Προβλήματα Συμπεριφοράς

  Άλλα συνήθη προβλήματα συμπεριφοράς που αντιμετωπίζει ένας κτηνίατρος που ειδικεύεται σ’ αυτά, είναι: Προβλήματα αποχωρισμού (όταν ο σκύλος μένει μόνος του: καταστροφές στο σπίτι, ούρηση/αφόδευση μέσα στο σπίτι, σιελόρροια, γαύγισμα), υπερβολικό γαύγισμα, στερεοτυπικές συμπεριφορές (π.χ. κυνήγι της ουράς, αυτοτραυματισμοί), προβλήματα συμπεριφοράς ηλικιωμένων σκύλων (συμπεριφορές «γεροντικής άνοιας»), προβλήματα προσαρμογής σκύλων που μεγάλωσαν στο δρόμο (πρώην αδέσποτα).

Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση στο ερώτημα αυτό. Συνήθως, προβλήματα που σχετίζονται με τη βασική εκπαίδευση του ζώου και την υπακοή σε βασικές εντολές, π.χ. «Κάτσε», είναι καλύτερα να διαχειρίζονται από εκπαιδευτές. Πιο πολύπλοκα προβλήματα συμπεριφοράς, όπως το άγχος, οι φοβίες, οι στερεοτυπικές συμπεριφορές, η επιθετικότητα, ή προβλήματα που δεν ανταποκρίνονται στις συμβουλές του εκπαιδευτή, πρέπει να παρακολουθούνται από κτηνίατρο συμπεριφοριστή.

Όχι, φυσικά! Η πλειοψηφία των κατοικίδιων με κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς που βλέπουμε έχουν ήδη επισκεφτεί κάποιον εκπαιδευτή, έχουν ακολουθήσει βασικά προγράμματα υπακοής ή γνωρίζουν να ακολουθήσουν αρκετές εντολές. Πολλοί κηδεμόνες έχουν ήδη δουλέψει με κάποιον εκπαιδευτή πάνω στο πρόβλημα συμπεριφοράς που αντιμετωπίζει το κατοικίδιο τους, αλλά το πρόβλημα εξακολουθεί να υφίσταται και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Σε κάποιες περιπτώσεις και ανάλογα με τις ανάγκες του, ο σκύλος ή η γάτα με το πρόβλημα συμπεριφοράς, παράλληλα με τα θεραπευτικά μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος, μπορεί να χρειάζεται αλλαγή στη δίαιτα του, να λάβει κάποιο συμπλήρωμα διατροφής, κάποιο φυτικό σκεύασμα ή κάποιο φάρμακο. Η σύνταξη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος θεραπευτικής αντιμετώπισης, συμπεριλαμβανομένων των παραδειγμάτων που προαναφέρθηκαν,  με γνώμονα πάντα την ευζωία του ζώου σας και τις ανάγκες τόσο του ζώου σας, όσο και τις δικές σας, μπορούν να καθοριστούν από ένα κτηνίατρο που ειδικεύεται στα προβλήματα συμπεριφοράς.

Ποτέ δεν είναι αργά! Οι σκύλοι και οι γάτες συνήθως ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στα μέτρα θεραπευτικής αντιμετώπισης ακόμη και αν η συμπεριφορά τους είναι εδραιωμένη και επαναλαμβάνεται για πολλά χρόνια. Τα μακροχρόνια προβλήματα συνήθως απαιτούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να βελτιωθούν, αλλά αυτό δεν είναι αποτρεπτικό για τη βελτίωση της κατάστασης.

Βεβαίως! Σε πολλές περιπτώσεις η εξέταση ενός ζώου στο φυσικό του περιβάλλον και η μελέτη της συμπεριφορά του στον τόπο που την εκδηλώνει, διευκολύνει την επιτυχημένη διάγνωση των αιτίων του προβλήματος και την καλύτερη αντιμετώπιση του.

Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν. Όπως και σε όλα τα ιατρικά και κτηνιατρικά προβλήματα, έτσι και στην «Συμπεριφοριστική Κτηνιατρική»  είναι αδύνατο να εντοπιστούν με ακρίβεια τα αίτια του προβλήματος και να εκτιμηθεί η σοβαρότητά του, χωρίς την εξέταση του ασθενούς.

Απολύτως όχι! Ένα από τα πλεονεκτήματα του να συμβουλευτείτε έναν κτηνίατρο συμπεριφοριστή είναι ότι έχει τις απαραίτητες γνώσεις για να χρησιμοποιήσει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, σε όποια κατοικίδια αυτή μπορεί να τα βοηθήσει. Ωστόσο, πολλά προβλήματα συμπεριφοράς μπορούν να αντιμετωπιστούν με ένα συνδυασμό μέτρων που δεν περιλαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή. Αν διαπιστωθεί ότι το κατοικίδιο σας μπορεί να επωφεληθεί από τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής ή φαρμακευτικής αγωγής, θα το συζητήσουμε από κοινού στο πλαίσιο της αξιολόγησης του προβλήματος και θα αποφασιστεί από κοινού αν αυτή είναι η κατάλληλη θεραπευτική οδός για το κατοικίδιο σας.